Willemijn Zwart: ‘Erfgoedlespakket Expeditie Vrijheid speelt in op wensen van leraren’

Willemijn Zwart. Foto: Jellien Tichelaar

178 deelnemende scholen

De treinwachter bij de grens bij Oldenzaal – daar hoor je nooit iemand over bij lessen over de Tweede Wereldoorlog. Een gemiste kans, vindt Willemijn Zwart. Willemijn is projectleider van Expeditie Vrijheid, een project van Historisch Centrum Overijssel en ondersteund door Kennisnet en het Netwerk Digitaal Erfgoed. De afgelopen jaren werkte Willemijn aan erfgoededucatie die leerlingen aanspreekt via omgevingsonderwijs, of beter gezegd: lessen die betrekking hebben op hun eigen omgeving.

Het resultaat is een gratis lespakket over de Tweede Wereldoorlog in Overijssel met vlogs, invulbare pdf’s, een duidelijke koppeling met leerdoelen en een handleiding voor leraren. Inmiddels doen al zo’n 178 scholen mee. Hoe hebben Willemijn en haar team dat voor elkaar gekregen? ‘We hebben het lespakket ontwikkeld in samenwerking met tien partnerscholen en hen vanaf de eerste stap betrokken,’ vertelt Willemijn.

Artikelenserie

Dit artikel is het eerste in een serie van acht interviews met partijen die digitaal erfgoedlesmateriaal voor het onderwijs ontwikkelen. Met deze serie willen we vanuit het programma over digitaal erfgoed voor het onderwijs, culturele instellingen inspireren om erfgoedlesmateriaal breder in te zetten dan alleen voor geschiedenislessen. Bijvoorbeeld burgerschap, zoals bij Expeditie Vrijheid. Ook laten de artikelen zien hoe deze projecten de verbinding met het onderwijscurriculum hebben gezocht.

In gesprek met leraren

Voor een zo breed mogelijke aansluiting zocht Willemijn samenwerking met de meest uiteenlopende scholen en onderwijstypes. Van christelijke tot openbare scholen en van stedelijke tot landelijke scholen. In sessies van een klein uur na schooltijd konden leraren reageren op de uitgangspunten van het pakket, de inhoud, verdeling, vormgeving en bruikbaarheid. ‘Het is belangrijk om leraren hierbij niet te overvragen, leg concrete en heldere onderwerpen voor.’ Die betrokkenheid zorgde later ook weer voor meer eigenaarschap en trots bij de scholen over het eindresultaat. En een gemakkelijke instap voor andere scholen.

Hoewel scholen nog niet verplicht les hoeven geven in burgerschap, kwam Willemijn er tijdens de gesprekken achter dat scholen hier wel al graag mee aan de slag wilden. ‘Een van de redenen is dat burgerschap de oorlog uit het historisch vacuüm trekt en relateert aan de huidige leefwereld van leerlingen. Zo werd burgerschap een van de drie uitgangspunten, naast omgevingsonderwijs en methodevervangend werken.’

Leerlingen van basisschool De Wissel aan de slag met het lesmateriaal van Expeditie Vrijheid. Foto: Annelies Mol

Aansluiting bij leerdoelen

Een andere belangrijke stap is een uitgebreid onderzoek naar de lespakketten en methodes die er al zijn rond het onderwerp. Zwart: ‘Veel erfgoededucatieprojecten starten vanuit het idee dat hun onderwerp gewoon heel leuk en belangrijk is. Maar zonder aansluiting met de schoolpraktijk wordt het voor leraren een extra taak bovenop het curriculum – en die laten ze links liggen. Dat is jammer, want als erfgoedproject kun je scholen juist ontlasten door grondig voorwerk te doen.’

Willemijn en haar team onderzochten alle schoolboeken en lespakketten over de Tweede Wereldoorlog, zodat ze aansluiting zouden vinden bij onderwerpen die relevant zijn voor scholen. ‘Via de inhoudsopgave van de boeken ontdekten we welke delen over het onderwerp gingen. Daarna turfden we waar en hoe welk leerdoel aan bod kwam.’

Dat is veel werk, maar in sommige gevallen bestond die informatie al via het SLO (Stichting Leerplan Ontwikkeling). Daarnaast werd rekening gehouden met de educatieve visie van het Platform WO2, regionale historische gebeurtenissen en de doelen van de opdrachtgever. Het lespakket dekt bijvoorbeeld inhouden van geschiedenis rond de Tweede Wereldoorlog.

Digitale bronnen

In samenwerking met Kennisnet en het Netwerk Digitaal Erfgoed onderzochten Willemijn en haar team ook digitale bronnen rond het onderwerp, zoals websites van historische instellingen. ‘Hierdoor merkten we dat sommige niet geschikt waren voor leerlingen, bijvoorbeeld door ingewikkeld taalgebruik of een gebrek aan beeld,’ zegt Zwart. Verschillende instanties reageerden positief op het verzoek om de teksten en beelden aantrekkelijker te maken.

Een leerling aan het woord

‘Hoi juf Tabitha, ik vind dat u supergoed kan vertellen over de 2e Wereldoorlog! Eerst interesseerde het me niet. Maar ik kan zo uren naar u luisteren! Ik zou later ook een film willen zien en plekken bezoeken die met de 2e Wereldoorlog te maken hebben. Ik ben ook echt nieuwsgierig als u daarover vertelt. Ook al vind ik het soms echt superspannend en droom ik erover. Ik vind het dus gewoon fijn om naar u te luisteren en dit wou ik u gewoon even zeggen ‘ – Leerlinge van een van de deelnemende scholen

Inspelen op de coronacrisis

De vlogs bij het lespakket stonden niet in de planning, maar zijn spontaan ontstaan. ‘Het lespakket ging net online rond het begin van de coronacrisis. Daar gaat je omgevingsonderwijs met excursies erbij, terwijl de leerlingen thuis moeten blijven! We besloten daarom een lerares (zie kader) van een partnerschool op excursie te sturen en die te laten vloggen.’ Een oplossing die enorm bleek aan te slaan bij de leerlingen.

Met de start van het project in coronatijd lijkt het onderwerp vrijheid alleen maar aan actualiteit te hebben gewonnen. En gelukkig konden Willemijn en haar team met de vlogs goed inspelen op nieuwe struikelblokken die daaruit voortkwamen. ‘Een belangrijke tip dus om altijd korte lijntjes te blijven houden met scholen.’

En hoe zit het nou met die trein bij Oldenzaal? Willemijn: ‘De eerste verzetsactie van de oorlog was van een treinwachter bij de grens bij Oldenzaal. Hij zette de wissel op het spoor op slot voor de eerste Duitse trein direct na de capitulatie.’

Bekijk het gehele lespakket op www.expeditie-vrijheid.nl.